Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Phóng sự

Chìa khoá mở “túi khôn” của người Tày

Giang Lam - 09:49, 14/06/2022

Cầm trên tay cây đàn tính, nghệ nhân dân gian Lương Long Vân, thôn Yên Phú, xã An Tường, TP Tuyên Quang (Tuyên Quang) vừa đàn vừa hát cho chúng tôi nghe. Nhìn khung cảnh này, chẳng ai nghĩ người nghệ nhân này đã sống gần tròn 1 thế kỷ. Tiếng đàn của ông nghe như âm thanh của núi rừng, có khi là tiếng suối chảy, khi là tiếng vó ngựa phi dũng mãnh.

Duyên nợ với Then

 Nghệ nhân Lương Long Vân và cây đàn tính
Nghệ nhân Lương Long Vân và cây đàn tính

“Then của người Tày mượn lời ca, tiếng đàn cùng chùm xóc nhạc dẫn đường đến với các đấng siêu nhiên để thỉnh cầu hay cảm tạ. Ông Then, bà Then với cây đàn tính trên tay gảy những khúc nhạc, cất lên những lời ca gửi theo mây theo gió, vang đến tận trời xanh”. Trong thanh âm vang vọng tiếng đàn tính, giọng nói của ông Lương Long Vân hào sảng như thế!

Ông Lương Long Vân lớn lên trong lời Then Cọi của làng bản ở xã Trùng Khánh, huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang. Ngay từ nhỏ, ông thường cùng anh trai đi theo các ông thầy Quan làng để học hỏi, giúp việc và trở thành đệ tử. Với sự đam mê học hỏi, ông đã nhanh chóng học thuộc lòng, hát suốt đêm nhiều cung Then, bài Pụt trước sự ngỡ ngàng của các bậc cao niên.

Duyên nghiệp làm thầy Then chỉ lựa chọn những ai có tấm lòng, đức độ hướng về tổ tiên, nghĩ nhiều cho dân bản. Ngoài 40 tuổi, thầy Then Lương Long Vân đã có thể làm Then, làm Pựt một cách thuần thục. Ông bảo, lẩu Then hay lẩu Pựt đều giống nhau về hình thức nhưng khác nhau về quá trình diễn xướng. Đồ nghề phục vụ cho các nghi lễ trong Then và Pựt cũng có nhiều điểm khác: Thầy Then là phải có đàn, làm Pựt không có đàn. Làm thầy Pựt chỉ có mỗi cái chuông thôi. Làm Then vất vả, mồm hát, tay đánh đàn, chân xóc nhạc.

Đồng bào Tày rất coi trọng thầy Then vì để làm được Then, thầy phải có trí nhớ, hiểu biết phong tục, tập quán, văn hóa dân tộc. Với nụ cười hiền hậu, ông Vân nhẹ nhàng lý giải rằng, ngay trong Then nghi lễ có các đường Then khác nhau như: Then chữa bệnh khác Then tìm vía, Then nối số cũng khác nhau không phải đường nào cũng giống đường nào. Ngay cả Then cầu an, Then cống slử vào mỗi thời điểm, mỗi hoàn cảnh gia đình sẽ có lời hát, lời cúng cầu nguyện riêng.

Cả một đời gắn bó với Then, nghệ nhân Lương Long Vân có một lối hát rất đặc biệt, tuy không náo nhiệt, tưng bừng như các dòng Then khác mà lại rất êm ả, nhẹ nhàng, thong dong đầy chất trữ tình. Ai đã được nghe ông hát, đều cảm nhận được tiếng ca được cất lên từ tận sâu thẳm tâm hồn.

Chìa khóa mở “túi khôn”

Rời xa Trùng Khánh (huyện Na Hang) đã hàng chục năm thế nhưng khi nhắc đến quê hương, nhắc đến Then, Pụt, Cọi, Lượn… ông Lương Long Vân như được sống về thời trai trẻ. Nơi có những đêm hội làng, lễ hội lồng tồng, tiếng đàn tính ngân vang… Bước sang tuổi 90, ông vinh dự được phong tặng Nghệ nhân dân gian và ông trở thành “kho báu sống” để nhiều nhà nghiên văn hóa Tày đến học hỏi, lĩnh hội kiến thức.

Người Tày quê ông rất hiếu học, ngay từ nhỏ, người già bảo ban con trẻ rằng “Nhất slư tha, nhì gia giuốc” (Nhất chữ nghĩa, nhì thuốc thang), “Noưng shec Tay bẳng noưng thoong khôn” (một cuốn sách Tày bằng một túi khôn).

Nghệ nhân Lương Long Vân (giữa) và các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian trao đổi về sách cổ
Nghệ nhân Lương Long Vân (giữa) và các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian trao đổi về sách cổ

Ngay từ khi còn nhỏ ông Lương Long Vân luôn tâm niệm rằng, đó là những lời lẽ được chắt lọc bao đời, cha ông mình trân quý, gìn giữ thì mình cũng phải tìm cách để nó tự thấm, chạy vào từng mạch máu, hòa vào từng thớ thịt. Đó như là một phần của cơ thể, nếu bị mai một, lãng quên thì ông đau như bị cây gai, mũi kim đâm vào da thịt. Thế nên đến nay sống gần 1 thế kỷ mà ông Vân vẫn thuộc làu những câu truyện cổ, thơ Tày dài hàng nghìn câu như: “Biooc lả”, “Toọng tương”, “Tống trân cúc hoa”, “Phạm Tải Ngọc Hoa”, “Lưu Đài Hán Xuân”…

Ông giải thích, trong hành trình dài, người Tày qua nhiều thế hệ đã sáng tác, tạo dựng nên một kho tàng văn hóa dân gian như truyện cổ tích, truyên ngụ ngôn, các bài văn Quan làng dùng trong nghi lễ cưới xin, các bài then dùng trong nghi lễ như lễ cấp sắc, cầu mùa, cầu an, giải hạn cúng cho người ốm... Đặc biệt bài thuốc dân gian, lời giáo huấn răn dạy con người… Tất cả đều được tổ tiên viết bằng chữ Nôm Tày dưới dạng văn vần thất ngôn dài hàng nghìn câu.

Với mong muốn thế hệ sau có thể dễ dàng mở được “túi khôn” người Tày, nhiều năm qua ông Lương Long Vân tỉ mẩn ghi chép, biên dịch những cuốn sách cổ. Đó là kho tàng tri thức bao đời, người trước trao truyền, người sau nâng niu trân trọng, như một mạch nguồn chảy mãi.

Hiện nay ông đã biên dịch, ghi chép hàng chục cuốn sách nội dung: nghi lễ thờ cúng, bài khấn; lời khuyên răn dạy bảo, cách đối nhân xử thế, đạo làm con, đạo vợ chồng; bài thuốc dân gian, mẹo vặt hay chữa bệnh

Bên cạnh đó, ông cùng nhà nghiên cứu văn hóa Tống Đại Hồng, Ma Văn Đức biên dịch những tích truyện xa xưa, văn hát quan làng, hát then...Các cuốn sách được xuất bản như “Văn Quan làng Tuyên Quang”, “Một số cung Then cổ chữ Nôm - Tày”… Trong đó, cuốn sách “Văn Quan làng Tuyên Quang” dày 410 trang là một tư liệu chuyên biệt về hát Văn Quan làng đầu tiên của tỉnh Tuyên Quang. Công trình nghiên cứu đoạt Giải thưởng Tân Trào năm 2019.

Nhà nghiên cứu văn hóa Tống Đại Hồng chia sẻ, người Tày có câu “Trong nhà có người già như có được cả kho báu", quả thực Nghệ nhân dân gian Lương Long Vân là một trong những nghệ nhân hiếm có, dù cao tuổi nhưng ông vẫn rất thông tuệ và am hiểu sâu sắc về văn hóa người Tày.

Chia tay chúng tôi, ông Lương Long Vân vui vẻ, khoan khoái cầm trên tay cây đàn tính, nghệ nhân vừa đàn vừa hát cho chúng tôi nghe. Đôi bàn tay gầy guộc, nhăn nheo, lướt trên phím đàn tính, khuôn mặt phúc hậu, ánh mắt ông nhìn về phía xa xăm… Cứ thế, những lời then say đắm, du dương được cất lên, bay cao, bay xa như những tài sản quý giá ngàn đời của văn hóa Tày…

Tin cùng chuyên mục
Người nặng lòng với văn hóa của dân tộc Bru-Vân kiều ở làng Chênh Vênh

Người nặng lòng với văn hóa của dân tộc Bru-Vân kiều ở làng Chênh Vênh

Là người dân tộc Bru-Vân kiều, ông Hồ Văn Lý (huyện Hướng Hóa, Quảng Trị), đã có nhiều cách để lưu giữ nét đẹp văn hóa của dân tộc mình. Từ Làn điệu dân ca, đến cách chơi các loại nhạc cụ truyền thống đều được ông tận tâm truyền dạy cho người trẻ với mong muốn giữ những âm điệu tà oải, xà nớt, Ta lư...vang mãi trên đỉnh Trường Sơn.
Tin nổi bật trang chủ
Bất chấp quy định pháp luật, nhiều người dân vùng cao vẫn trồng cây thuốc phiện

Bất chấp quy định pháp luật, nhiều người dân vùng cao vẫn trồng cây thuốc phiện

Pháp luật - Minh Nhật - 8 giờ trước
Thời gian qua, lực lượng chức năng các tỉnh Lào Cai, Lai Châu, Hà Giang, Cao Bằng, Điện Biên, Sơn La....liên tục phát hiện nhiều trường hợp người dân trồng trái phép hàng chục nghìn cây thuốc phiện trên địa bàn. Có đối tượng còn bất chấp pháp luật ngang nhiên trồng cây thuốc phiện trong vườn nhà ở ngay khu phố thị.
Quảng Ngãi: Tập trung triển khai hiệu quả Chương trình MTQG 1719 làm động lực để phát triển vùng đồng bào DTTS và miền núi

Quảng Ngãi: Tập trung triển khai hiệu quả Chương trình MTQG 1719 làm động lực để phát triển vùng đồng bào DTTS và miền núi

Công tác Dân tộc - T.Nhân-H.Trường (Thực hiện) - 8 giờ trước
Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030, giai đoạn I từ 2021-2025 (Chương trình MTQG 1719) là một Chương trình ý nghĩa, là động lực để vùng đồng bào DTTS và miền núi phát triển đi lên. Trong thời gian qua, tỉnh Quảng Ngãi đã tích cực triển khai nhiều dự án, tiểu dự án từ Chương trình. Nhờ đó, diện mạo vùng miền núi có nhiều khởi sắc, đời sống của đồng bào có những thay đổi tích cực. Phóng viên Báo Dân tộc và Phát triển đã có cuộc trò chuyện với ông Hồ Ngọc Thịnh, Trưởng Ban Dân tộc tỉnh Quảng Ngãi về việc triển khai Chương trình tại địa phương.
Ca sĩ dân tộc Nùng Sèn Hoàng Mỹ Lam và tình cảm đặc biệt với Điện Biên

Ca sĩ dân tộc Nùng Sèn Hoàng Mỹ Lam và tình cảm đặc biệt với Điện Biên

Giải trí - Minh Nhật - 8 giờ trước
Sèn Hoàng Mỹ Lam là cô gái dân tộc Nùng ở Lào Cai. Mỹ Lam từng đăng quang ngôi vị Quán quân dòng nhạc dân gian trong cuộc thi Sao Mai - Điểm hẹn 2017 và đoạt giải Quán quân của cuộc thi Người hát tình ca năm 2018.
Hà Nội: Yêu cầu 40 doanh nghiệp trông giữ xe phải áp dụng công nghệ, không sử dụng tiền mặt

Hà Nội: Yêu cầu 40 doanh nghiệp trông giữ xe phải áp dụng công nghệ, không sử dụng tiền mặt

Xã hội - Minh Nhật - 8 giờ trước
Sở Giao thông Vận tải (GTVT) Hà Nội vừa có văn bản yêu cầu 40 doanh nghiệp trông xe trên địa bàn thành phố báo cáo về kế hoạch thực hiện công nghệ trong việc thu phí đỗ xe trước ngày 30/3.
Tăng cường công tác phòng, chống các bệnh lây truyền từ động vật sang người

Tăng cường công tác phòng, chống các bệnh lây truyền từ động vật sang người

Sức khỏe - Thúy Hồng - 8 giờ trước
Ngày 27/3, tại Hà Nội, Bộ Y tế phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức “Hội nghị trực tuyến liên ngành tăng cường công tác phòng, chống các bệnh lây truyền từ động vật sang người năm 2024”, với sự tham gia của đại diện Lãnh đạo các cơ quan Trung ương, Lãnh đạo UBND các tỉnh, thành phố và Lãnh đạo các đơn vị của ngành Y tế và ngành Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tại Trung ương và địa phương.
Liên kết sản xuất giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy sản xuất nông nghiệp

Liên kết sản xuất giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy sản xuất nông nghiệp

Thực hiện Tiểu dự án 2, Dự án 3, thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: Từ năm 2021 đến năm 2025 (gọi tắt là Chương trình MTQG 1719), huyện Đăk Tô, tỉnh Kon Tum đã hỗ trợ và triển khai xây dựng nhiều mô hình liên kết sản xuất nông nghiệp. Qua đó, giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy, biết áp dụng khoa học - kỹ thuật vào sản xuất, nâng cao năng suất cây trồng và có nguồn thu nhập ổn định.
Giao xe cho con chưa đủ tuổi gây tai nạn, người mẹ lãnh án 24 tháng tù treo

Giao xe cho con chưa đủ tuổi gây tai nạn, người mẹ lãnh án 24 tháng tù treo

Pháp luật - Ngọc Thu - 8 giờ trước
Ngày 27/3, Hội đồng xét xử Tòa án nhân dân huyện Chư Prông, tỉnh Gia Lai mở phiên tòa xét xử lưu động, đồng thời tuyên phạt bị cáo Rơ Mah Pil (38 tuổi, xã Ia Lâu) 24 tháng tù treo về tội “Giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ”.
Nắng hạn gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp ở Lâm Đồng

Nắng hạn gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp ở Lâm Đồng

Kinh tế - Minh Thu - 8 giờ trước
Theo thống kê từ ngành nông nghiệp tỉnh Lâm Đồng, trong 3 tháng đầu năm 2024, lượng mưa trung bình trên địa bàn toàn tỉnh đạt thấp, chỉ bằng khoảng 20% so với cùng kỳ năm trước. Cùng với đó, số ngày nắng nóng tiếp tục tăng, biên độ nhiệt thay đổi giữa ngày và đêm lớn. Mực nước trên các sông suối đang giảm dần, nhất là các suối nhỏ đang giảm mạnh. Gây khó khăn cho tưới tiêu và sản xuất nông nghiệp.
Hai Nghệ nhân Nhân dân tiêu biểu của đồng bào Khmer tỉnh Sóc Trăng

Hai Nghệ nhân Nhân dân tiêu biểu của đồng bào Khmer tỉnh Sóc Trăng

Sắc màu 54 - Nguyệt Anh - 8 giờ trước
Sóc Trăng là tỉnh tập trung khá đông đồng bào Khmer sinh sống (tỷ lệ trên 30%). Đồng bào Khmer trên địa bàn tỉnh có đời sống văn hóa tinh thần phong phú, giàu bản sắc, được truyền nối qua nhiều thế hệ. Trong cộng đồng có những hạt nhân ưu tú đã và đang miệt mài, cần mẫn đóng góp tâm sức để làm giàu cho kho tàng di sản văn hóa dân tộc, tiêu biểu như hai Nghệ nhân Nhân dân Châu Ôn và Lý Lết.
Liên kết sản xuất giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy sản xuất nông nghiệp

Liên kết sản xuất giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy sản xuất nông nghiệp

Media - Ngọc Chí - 9 giờ trước
Thực hiện Tiểu dự án 2, Dự án 3, thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: Từ năm 2021 đến năm 2025 (gọi tắt là Chương trình MTQG 1719), huyện Đăk Tô, tỉnh Kon Tum đã hỗ trợ và triển khai xây dựng nhiều mô hình liên kết sản xuất nông nghiệp. Qua đó, giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy, biết áp dụng khoa học - kỹ thuật vào sản xuất, nâng cao năng suất cây trồng và có nguồn thu nhập ổn định.
Trà Bồng (Quảng Ngãi): Trao sinh kế, chỉ cách thoát nghèo cho người dân

Trà Bồng (Quảng Ngãi): Trao sinh kế, chỉ cách thoát nghèo cho người dân

Công tác Dân tộc - T.Nhân - 9 giờ trước
Không chỉ hỗ trợ cây, con giống để người dân nghèo có tư liệu sản xuất, huyện Trà Bồng (Quảng Ngãi) còn phân công cơ quan, đơn vị giúp đỡ hộ nghèo, hộ cận nghèo tại các xã có tỷ lệ hộ nghèo trên 30%. Đây là giải pháp nhằm huy động mọi nguồn lực giúp người dân vươn lên thoát nghèo bền vững của huyện Trà Bồng giai đoạn 2022 – 2025.