Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Phóng sự

Gặp “bảo tàng sống” của đồng bào Dao trên vùng cao Sìn Hồ

Hà Minh Hưng - 09:01, 20/06/2022

Những ngày này, chúng tôi có dịp ngược cao nguyên Sìn Hồ gặp một người đã có hơn 20 năm nghiên cứu, sưu tầm, gìn giữ và trao truyền những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc mình tới thế hệ kế cận và cộng đồng. Ông là Nghệ nhân Ưu tú Tẩn Kim Phu - một “kho tàng sống” về văn hoá dân tộc Dao tỉnh Lai Châu.

Tuy tuổi đã cao, nhưng với Nghệ nhân Ưu tú Tẩn Kim Phu vẫn miệt mài sưu tầm, nghiên cứu văn hoá Dao
Tuy tuổi đã cao, nhưng với Nghệ nhân Ưu tú Tẩn Kim Phu vẫn miệt mài sưu tầm, nghiên cứu văn hoá Dao

Đến Sìn Hồ hỏi bất cứ bà con người Dao nào, không ai là không biết đến ông Tẩn Kim Phu, bởi ông không chỉ là người con ưu tú của dân tộc Dao mà ông còn là người truyền cảm hứng đến mọi người về tình yêu văn hóa dân tộc. Sinh năm 1938, đến nay tuy sức khỏe có yếu, đôi mắt đã mờ dần, nhưng ông Tẩn Kim Phu, Tiểu khu 6, thị trấn Sìn Hồ, huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu, hằng ngày vẫn dành nhiều thời gian để nghiên cứu, sưu tầm những giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc Dao.

Trong căn nhà xây có tuổi đời trên 40 năm, nay những mảng tường vôi đã bong chóc. Mở cánh tủ búp phê, ông lần lượt lấy ra những bản thảo viết tay bằng chữ Nôm Dao. Đó là những tài liệu bao năm ông dày công sưu tầm, nghiên cứu và lưu giữ. Tất cả những phong tục tập quán, văn hóa của đồng bào Dao xưa được ông “buộc” gọn trong cuốn sổ tay này. Đó là những ghi chép, những bản thảo vô cùng giá trị, với ông nó là “vật báu”.

Trong câu chuyện của các bậc cao niên người Dao Sìn Hồ kể lại. Thuở nhỏ, cậu bé Tẩn Kim Phú rất hiếu học, đặc biệt là cậu rất say mê những bài hát của đồng bào dân tộc Dao. Để biết được những bài hát cổ, bắt buộc phải thuộc chữ Dao, chính vì vậy, Tẩn Kim Phu quyết học bằng được chữ Dao cổ. Nhiều lần được chứng kiến lễ cấp sắc, rước râu, lễ cúng Thanh minh… Tẩn Kim Phu nhận ra rằng người dạy mình biết chữ, biết văn hoá Dao chỉ có các thầy tào, thầy mo, không ai am hiểu văn hóa địa phương và thạo chữ Dao cổ bằng họ.

Ông phu chia sẻ, thời trước chưa có trường lớp như bây giờ nên thế hệ ông không được học chữ. Cách mạng Tháng 8 thành công, ông biết chữ phổ thông qua lớp “bình dân học vụ”. Vốn thông minh, sau 3 tháng học miệt mài, ông đã biết đọc, biết viết. Sau này thoát ly gia đình, ông vừa học, vừa làm, Tẩn Kim Phu đã hoàn thành chương trình bậc Phổ thông trung học và tốt nghiệp trường Đại học Bách khoa Hà Nội.

Ông đã từng là người lính phòng Không không quân, năm 1975, Tẩn Kim Phu xuất ngũ trở về quê hương. Ngày ấy cả huyện Sìn Hồ chỉ có duy nhất có một chiếc đài bán dẫn. Vốn là người am hiểu văn hoá, ông được lãnh đạo huyện giao nhiệm vụ hàng ngày mở đài phát thanh cho Nhân dân nghe. Thời đó, pin nghe đài rất hiếm, nguồn cung cấp chờ phân phối theo định mức, nên đi đến đâu có pin là ông cố xin, hoặc mua bằng được để về phục vụ bà con nghe đài.

Hàng ngày, căn nhà ông là địa chỉ của nhiều đoàn tìm hiểu, nghiên cứu về văn hoá Dao cổ
Hàng ngày, căn nhà ông là địa chỉ của nhiều đoàn tìm hiểu, nghiên cứu về văn hoá Dao cổ

Bản thân ông ngày ấy rất mê các chương trình văn hoá, văn nghệ, thời sự của Đài Tiếng nói Việt Nam. Với tình yêu và vốn kiến thức uyên bác về các chương trình của Đài, ông Phu được ban lãnh đạo Đài Phát thành và Truyền hình Lai Châu mời làm cố vấn xây dựng chương trình phát thanh tiếng Dao. Năm 2006, ông được mời làm kiểm thính Chương trình phát thanh tiếng Dao của Đài Tiếng nói Việt Nam. Năm 2017 do sức khoẻ ông xin thôi cộng tác nữa, nhưng ông vẫn là “cố vấn đặc biệt” của Đài Lai Châu nhất là với lớp biên dịch viên trẻ ông luôn tận tình chỉ dạy.

Sau này, ông làm đến chức Phó Bí thư Thường trực Huyện uỷ, Chủ tịch Ủy ban, rồi Chủ tịch Hội đồng Nhân dân huyện, những mỗi lần đi công tác ông vẫn không quên mang theo chiếc đài bán dẫn và cuốn tài liệu ghi chép chữ Dao cổ bên mình. Và phải đến năm 2001, khi nghỉ hưu, ông mới có thời gian để nghiên cứu sâu về văn hóa dân tộc Dao.

Theo ông Phu, công việc nghiên cứu sưu tầm văn hóa của đồng bào người Dao Sìn Hồ gặp không ít khó khăn. Bởi chữ Dao cổ biến âm từ Hán tự cổ, nên việc truyền dạy gặp nhiều khó khăn. Ông Phu lý giải: “Đầu tiên phải học thuộc chữ Hán cổ (theo âm Hán), rồi mới biến âm thành tiếng Dao. Song phát âm tiếng Dao dùng chữ Hán cổ lại biến thành bốn thứ tiếng Dao khác nhau như: Tiếng Dao thường ngày trong giao tiếp, tiếng Dao trong diễn xướng ca hát, tiếng Dao trong lễ cúng thông thường và tiếng Dao trong lễ cúng thần linh…”.

Theo ông Phu, dân tộc Dao trong cả nước có đến 24 ngành. Các ngành Dao phần lớn có văn hoá tương đồng, nhưng có những từ ngữ khác nhau. Do việc sử dụng chữ Dao phức tạp, mà những người biết chữ chưa chắc đã hiểu rõ nghĩa chữ Dao cổ, bởi vậy đối tượng am hiểu chữ Dao cổ rất hiếm. Trước thực trạng chữ Dao cổ đang dần bị mai một, để có thể tìm lại được những văn tự cổ, hay những cuốn chuyện thơ, những bài hát, bài cúng trong dân gian, ông không quản ngại khó khăn tìm lên những bản làng xa xôi, đến từng hộ người Dao sưu tầm, ghi chép...

Những cuốn băng cassette, cỗ máy đánh chữ cơ cổ, giấy bản, mực nho… với ông là những “vật báu”
Những cuốn băng cassette, cỗ máy đánh chữ cơ cổ, giấy bản, mực nho… với ông là những “vật báu”

Chính trong những chuyến điền dã tìm kiếm những giá trị văn hoá Dao cổ đang thất truyền trong dân gian, đã mở ra trong ông cả một kho tàng văn hoá qua những lời kể của các già làng, trưởng bản, các thầy mo, thầy tào. Ông cố gắng tận dụng khoảng thời gian quý báu ấy để lược ghi cơ bản nhất những giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc Dao. Biết bao câu chuyện về cuộc sống cũng như sinh hoạt, phong tục, tập quán của người Dao để răn dạy con cháu được ông viết song ngữ để bà con hiểu như: “Dìa xỉ thiên nèng xỉ tỷ, pù kín pú mu kín hò dần” có nghĩa là “Cha là trời, mẹ là đất, không kính cha mẹ thì kính ai, không thờ cha mẹ thì thờ ai”. Hay những câu thơ, những câu chuyện được ông sưu tầm, đúc kết mấy chục năm sau mỗi chuyến đi trở thành những cuốn sách quý về văn hoá người Dao Sìn Hồ.

Năm 2003 - 2004, ông cho ra đời 2 tập sách mang tên “Chuyện cổ người Dao” kể về sự ra đời nguồn gốc của loài người và đặc biệt là sự ra đời của người Dao cũng như nếp ăn, nếp ở, nếp sinh hoạt hàng ngày giữa con người với tự nhiên. Rồi những cuốn sách về văn hóa Dao như: “Chuyện thơ người Dao Khâu, tập 1, tập 2; Nghi lễ trong việc cưới, việc tang của người Dao Khâu; Những lời răn dạy đạo đức trong sách cổ của người Dao...”

Đến nay ông đã có gần mười đầu sách, thơ, phong tục văn hóa bằng tiếng Dao đã được xuất bản. Điển hình như cuốn “Truyện thơ người Dao Khâu ở Sìn Hồ - Lai Châu” xuất bản năm 2015. Xuyên suốt bộ sách là những câu chuyện, bài thơ nói về lịch sử hình thành dân tộc Dao Khâu, những lời răn dạy, những nét đẹp truyền thống trong văn hóa người Dao Khâu, lễ hội, phong tục truyền thống. Những lý giải dân gian được ông viết dưới góc nhìn văn hoá dân gian như truyện “Bàn Cổ khai thiên lập địa ca” nói về lịch sử hình thành người Dao Khâu. Truyện “Lưu Ngưu võng ca” nói về người con kiên trì tìm cách minh oan cho bố mẹ mình. Hay như tác phẩm “Lời răn đạo đức trong sách cổ người Dao”, cuốn sách mà bao năm ông dày công sưu tầm, biên dịch, nó như cuốn cẩm nang về văn hoá Dao cổ…

Tay nâng niu những cuốn sách, mắt không rời, nhấp ngụm trà, ông Phu trầm ngâm: “Uống nước phải biết nhớ nguồn, là con em người Dao mà không biết văn hóa truyền thống, thì như cây bị ruỗng mục từ gốc rồi. Giờ cuộc sống hiện đại, nhiều giá trị văn hóa Dao cổ đã bị mai một, cách tân. Nếu không biết bảo tồn, phát triển, thì văn hóa, bản sắc dân tộc sẽ mất. Khi nào còn sức, già này vẫn phải cố gắng lưu giữ, sưu tầm, giữ được bản sắc chừng nào, hay chừng ấy, là vốn quý cho thế hệ mai sau…”.

Bây giờ, ở cái tuổi “xưa nay hiếm”, lẽ ra ông có quyền an nhàn sau bao năm cống hiến cho tỉnh nhà. Vậy mà, mỗi lần có lễ hội hay có người đến tìm ông làm “cố vấn” về văn hóa, phong tục, tập quán của người Dao, ông vẫn đi và nhiệt tình chỉ dẫn. 

Với những cống hiến không biết mệt mỏi trong công tác sưu tầm, biên dịch, lưu giữ những giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc Dao. Năm 2015 ông Tẩn Kim Phu đã vinh dự được Chủ tịch nước tặng danh hiệu nghệ nhân Ưu tú vì đã có những cống hiến xuất sắc trong gìn giữ và phát huy văn hóa dân tộc.

Tin cùng chuyên mục
Người nặng lòng với văn hóa của dân tộc Bru-Vân kiều ở làng Chênh Vênh

Người nặng lòng với văn hóa của dân tộc Bru-Vân kiều ở làng Chênh Vênh

Là người dân tộc Bru-Vân kiều, ông Hồ Văn Lý (huyện Hướng Hóa, Quảng Trị), đã có nhiều cách để lưu giữ nét đẹp văn hóa của dân tộc mình. Từ Làn điệu dân ca, đến cách chơi các loại nhạc cụ truyền thống đều được ông tận tâm truyền dạy cho người trẻ với mong muốn giữ những âm điệu tà oải, xà nớt, Ta lư...vang mãi trên đỉnh Trường Sơn.
Tin nổi bật trang chủ
Bất chấp quy định pháp luật, nhiều người dân vùng cao vẫn trồng cây thuốc phiện

Bất chấp quy định pháp luật, nhiều người dân vùng cao vẫn trồng cây thuốc phiện

Pháp luật - Minh Nhật - 8 giờ trước
Thời gian qua, lực lượng chức năng các tỉnh Lào Cai, Lai Châu, Hà Giang, Cao Bằng, Điện Biên, Sơn La....liên tục phát hiện nhiều trường hợp người dân trồng trái phép hàng chục nghìn cây thuốc phiện trên địa bàn. Có đối tượng còn bất chấp pháp luật ngang nhiên trồng cây thuốc phiện trong vườn nhà ở ngay khu phố thị.
Quảng Ngãi: Tập trung triển khai hiệu quả Chương trình MTQG 1719 làm động lực để phát triển vùng đồng bào DTTS và miền núi

Quảng Ngãi: Tập trung triển khai hiệu quả Chương trình MTQG 1719 làm động lực để phát triển vùng đồng bào DTTS và miền núi

Công tác Dân tộc - T.Nhân-H.Trường (Thực hiện) - 8 giờ trước
Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021-2030, giai đoạn I từ 2021-2025 (Chương trình MTQG 1719) là một Chương trình ý nghĩa, là động lực để vùng đồng bào DTTS và miền núi phát triển đi lên. Trong thời gian qua, tỉnh Quảng Ngãi đã tích cực triển khai nhiều dự án, tiểu dự án từ Chương trình. Nhờ đó, diện mạo vùng miền núi có nhiều khởi sắc, đời sống của đồng bào có những thay đổi tích cực. Phóng viên Báo Dân tộc và Phát triển đã có cuộc trò chuyện với ông Hồ Ngọc Thịnh, Trưởng Ban Dân tộc tỉnh Quảng Ngãi về việc triển khai Chương trình tại địa phương.
Ca sĩ dân tộc Nùng Sèn Hoàng Mỹ Lam và tình cảm đặc biệt với Điện Biên

Ca sĩ dân tộc Nùng Sèn Hoàng Mỹ Lam và tình cảm đặc biệt với Điện Biên

Giải trí - Minh Nhật - 8 giờ trước
Sèn Hoàng Mỹ Lam là cô gái dân tộc Nùng ở Lào Cai. Mỹ Lam từng đăng quang ngôi vị Quán quân dòng nhạc dân gian trong cuộc thi Sao Mai - Điểm hẹn 2017 và đoạt giải Quán quân của cuộc thi Người hát tình ca năm 2018.
Hà Nội: Yêu cầu 40 doanh nghiệp trông giữ xe phải áp dụng công nghệ, không sử dụng tiền mặt

Hà Nội: Yêu cầu 40 doanh nghiệp trông giữ xe phải áp dụng công nghệ, không sử dụng tiền mặt

Xã hội - Minh Nhật - 8 giờ trước
Sở Giao thông Vận tải (GTVT) Hà Nội vừa có văn bản yêu cầu 40 doanh nghiệp trông xe trên địa bàn thành phố báo cáo về kế hoạch thực hiện công nghệ trong việc thu phí đỗ xe trước ngày 30/3.
Tăng cường công tác phòng, chống các bệnh lây truyền từ động vật sang người

Tăng cường công tác phòng, chống các bệnh lây truyền từ động vật sang người

Sức khỏe - Thúy Hồng - 8 giờ trước
Ngày 27/3, tại Hà Nội, Bộ Y tế phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức “Hội nghị trực tuyến liên ngành tăng cường công tác phòng, chống các bệnh lây truyền từ động vật sang người năm 2024”, với sự tham gia của đại diện Lãnh đạo các cơ quan Trung ương, Lãnh đạo UBND các tỉnh, thành phố và Lãnh đạo các đơn vị của ngành Y tế và ngành Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tại Trung ương và địa phương.
Liên kết sản xuất giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy sản xuất nông nghiệp

Liên kết sản xuất giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy sản xuất nông nghiệp

Thực hiện Tiểu dự án 2, Dự án 3, thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: Từ năm 2021 đến năm 2025 (gọi tắt là Chương trình MTQG 1719), huyện Đăk Tô, tỉnh Kon Tum đã hỗ trợ và triển khai xây dựng nhiều mô hình liên kết sản xuất nông nghiệp. Qua đó, giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy, biết áp dụng khoa học - kỹ thuật vào sản xuất, nâng cao năng suất cây trồng và có nguồn thu nhập ổn định.
Giao xe cho con chưa đủ tuổi gây tai nạn, người mẹ lãnh án 24 tháng tù treo

Giao xe cho con chưa đủ tuổi gây tai nạn, người mẹ lãnh án 24 tháng tù treo

Pháp luật - Ngọc Thu - 8 giờ trước
Ngày 27/3, Hội đồng xét xử Tòa án nhân dân huyện Chư Prông, tỉnh Gia Lai mở phiên tòa xét xử lưu động, đồng thời tuyên phạt bị cáo Rơ Mah Pil (38 tuổi, xã Ia Lâu) 24 tháng tù treo về tội “Giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ”.
Nắng hạn gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp ở Lâm Đồng

Nắng hạn gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp ở Lâm Đồng

Kinh tế - Minh Thu - 8 giờ trước
Theo thống kê từ ngành nông nghiệp tỉnh Lâm Đồng, trong 3 tháng đầu năm 2024, lượng mưa trung bình trên địa bàn toàn tỉnh đạt thấp, chỉ bằng khoảng 20% so với cùng kỳ năm trước. Cùng với đó, số ngày nắng nóng tiếp tục tăng, biên độ nhiệt thay đổi giữa ngày và đêm lớn. Mực nước trên các sông suối đang giảm dần, nhất là các suối nhỏ đang giảm mạnh. Gây khó khăn cho tưới tiêu và sản xuất nông nghiệp.
Hai Nghệ nhân Nhân dân tiêu biểu của đồng bào Khmer tỉnh Sóc Trăng

Hai Nghệ nhân Nhân dân tiêu biểu của đồng bào Khmer tỉnh Sóc Trăng

Sắc màu 54 - Nguyệt Anh - 8 giờ trước
Sóc Trăng là tỉnh tập trung khá đông đồng bào Khmer sinh sống (tỷ lệ trên 30%). Đồng bào Khmer trên địa bàn tỉnh có đời sống văn hóa tinh thần phong phú, giàu bản sắc, được truyền nối qua nhiều thế hệ. Trong cộng đồng có những hạt nhân ưu tú đã và đang miệt mài, cần mẫn đóng góp tâm sức để làm giàu cho kho tàng di sản văn hóa dân tộc, tiêu biểu như hai Nghệ nhân Nhân dân Châu Ôn và Lý Lết.
Liên kết sản xuất giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy sản xuất nông nghiệp

Liên kết sản xuất giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy sản xuất nông nghiệp

Media - Ngọc Chí - 9 giờ trước
Thực hiện Tiểu dự án 2, Dự án 3, thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: Từ năm 2021 đến năm 2025 (gọi tắt là Chương trình MTQG 1719), huyện Đăk Tô, tỉnh Kon Tum đã hỗ trợ và triển khai xây dựng nhiều mô hình liên kết sản xuất nông nghiệp. Qua đó, giúp đồng bào DTTS thay đổi tư duy, biết áp dụng khoa học - kỹ thuật vào sản xuất, nâng cao năng suất cây trồng và có nguồn thu nhập ổn định.
Trà Bồng (Quảng Ngãi): Trao sinh kế, chỉ cách thoát nghèo cho người dân

Trà Bồng (Quảng Ngãi): Trao sinh kế, chỉ cách thoát nghèo cho người dân

Công tác Dân tộc - T.Nhân - 9 giờ trước
Không chỉ hỗ trợ cây, con giống để người dân nghèo có tư liệu sản xuất, huyện Trà Bồng (Quảng Ngãi) còn phân công cơ quan, đơn vị giúp đỡ hộ nghèo, hộ cận nghèo tại các xã có tỷ lệ hộ nghèo trên 30%. Đây là giải pháp nhằm huy động mọi nguồn lực giúp người dân vươn lên thoát nghèo bền vững của huyện Trà Bồng giai đoạn 2022 – 2025.