Analytic
Thứ Sáu, ngày 23 tháng 08 năm 2019, 09:25:27

Kỳ công nghề nhuộm chàm truyền thống của đồng bào Mông ở Lai Châu

Nguyễn Chanh - 14:00, 16/11/2023

Lên vùng cao Lai Châu, không khó để bắt những chàng trai, cô gái người Mông trong những bộ trang phục truyền thống. Dù là sự tươi tắn, rực rỡ trong họa tiết váy áo của chị em phụ nữ hay sự nền nã của sắc chàm đen đối với trang phục thường nhật của nam, thì trong quá trình tạo ra một bộ trang phục đều phải trải qua kỹ thuật nhuộm chàm rất kỳ công

Hầu như thiếu nữ Mông ở Lai Châu biết thêu thùa và may trang phục từ rất sớm.
Hầu như thiếu nữ Mông ở Lai Châu biết thêu thùa và may trang phục từ rất sớm.

Giữ gìn nghề truyền thống

Bản Pho Lao Chải cách trung tâm xã Tả Lèng (huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu) chưa đến 1km, với 95 hộ đồng bào dân tộc Mông sinh sống. Nơi đây, bà con vẫn giữ nếp sinh hoạt từ bao đời, đàn ông lên rừng, làm nhà, phụ nữ lên nương, trồng rau, dệt vải, may trang phục. Bà Ma Thị Dủ đã ở tuổi 60, từ khi lên 10 tuổi bà đã được mẹ dạy se sợi, dệt vải, nhuộm chàm. Và đến giờ, bà lại tiếp tục dạy cho cháu mình cách để làm nên một bộ trang phục truyền thống.

Hướng dẫn cô cháu gái Giàng Thị Uyên tỉ mỉ từ cách xem màu nước chàm khi ngâm đạt chuẩn, cách ngâm tấm vải thô để lên màu đều, cách vẽ họa tiết sáp ong trên vải, cách chọn chỉ màu, thêu váy áo. Bà Ma Thị Dủ bảo, phải dạy con gái, cháu gái để các con cháu biết cách làm quần áo. Con gái đi lấy chồng mà không biết se sợi, dệt vải, không biết nhuộm chàm, thêu váy áo thì sẽ bị nhà chồng chê.

Ngày còn trẻ, bà Dủ có tiếng là dệt vải đẹp, nhuộm màu chàm đều, thẫm nên được nhiều trai bản theo đuổi. Bây giờ bà lại tiếp tục dạy các con, các cháu công việc này.

Bà Ma Thị Dủ ở bản Pho Lao Chải, xã Tả Lèng, huyện Tam Đường (Lai Châu) nổi tiếng dệt vải, nhuộm chàm đẹp.
Bà Ma Thị Dủ ở bản Pho Lao Chải, xã Tả Lèng, huyện Tam Đường (Lai Châu) nổi tiếng dệt vải, nhuộm chàm đẹp.

Ở bản, các bà, các mẹ đều dạy cho con, cháu để nghề truyền thống không bị mai một. Nhất là, trang phục làm vải dệt từ cây lanh mát về mùa hè, ấm vào mùa đông, phù hợp với công việc lao động của người dân nên từ bao đời, người dân trong bản vẫn ưa thích mặc trang phục truyền thống.

Trong gia đình của đồng bào Mông có sự phân chia công việc, và việc dệt vải, nhuộm chàm, thêu thùa để may trang phục, là công việc của người phụ nữ. Bởi vậy, công việc nhuộm chàm sẽ được các bà, các mẹ truyền lại cho con cháu gái của mình. Đôi bàn tay nhuộm chàm cho tấm vải, cũng chính là nét đẹp riêng vốn có của người phụ nữ trong gia đình.

Tất cả các công đoạn tạo nên một bộ trang phục đều được làm hoàn toàn thủ công, nên công việc đó diễn ra hàng năm trời. Lúc nông nhàn, đồng bào Mông sẽ tranh thủ dệt lanh, quay sợi, làm thuốc nhuộm chàm cho vải, rồi tỉ mỉ trau chuốt từng đường kim mũi chỉ cho những họa tiết hoa văn trên vải. Để có những bộ váy áo rực rỡ trong ngày hội, là cả một quá trình lao động cần mẫn, là sự hội tụ tinh hoa từ bàn tay khéo léo của người phụ nữ Mông.

Anh Giàng A Sinh, Phó Chủ tịch UBND xã Tả Lèng cho biết: Cùng với nghề dệt vải từ cây lanh, thì nhuộm chàm cũng trở thành một nghề truyền thống, nét đẹp văn hóa của đồng bào dân tộc Mông trên địa bàn. Chính quyền xã luôn vận động, khuyến khích người dân bảo tồn và lưu truyền nghề truyền thống của các dân tộc, trong đó có dân tộc Mông.

Bà Dủ dạy cháu thêu hoa văn trên vải để may váy áo.
Bà Dủ dạy cháu thêu hoa văn trên vải để may váy áo.

Thủy chung sắc chàm

Dân tộc Mông là một trong những dân tộc chiếm số đông ở Lai Châu (khoảng 23,51% dân số toàn tỉnh). Cho đến nay, trang phục của họ đa số vẫn được làm thủ công, từ dệt vải (từ cây bông, lanh) đến nhuộm chàm, thêu họa tiết và may thành trang phục. Dù hiện nay, vải dệt công nghiệp đã khá phổ biến, nhưng đồng bào Mông ở Lai Châu vẫn yêu thích phương pháp làm vải truyền thống vì nó gắn bó với đời sống và thói quen sinh hoạt, nhất là các chất liệu đều từ thiên nhiên, thân thiện với môi trường.

Để tạo nên những tấm thổ cẩm may trang phục, khăn, túi, việc đầu tiên phụ nữ Mông phải làm là thu hoạch cây lanh trên rừng về, phơi khô rồi khéo léo tước cây lanh lấy vỏ. Những bó vỏ lanh được cuộn chặt rồi cho vào cối giã cho bong hết bột chỉ còn trơ lại sợi dai. Những bó sợi lanh được xe và cuộn lại thành những cuộn lớn.

Sợi lanh qua vài lần luộc nước tro bếp và một lần luộc nước sáp ong thì đã trở nên trắng và mềm hơn, những người phụ nữ Mông bắt đầu ngồi vào khung dệt của mình. Tấm vải được dệt xong còn phải giặt lại nhiều lần cho thật trắng. Sau khi có được tấm vải ưng ý, họ sẽ chuẩn bị cho việc nhuộm chàm.

Phụ nữ Mông ở Lai Châu dạy nghề dệt vải, nhuộm chàm cho con mình từ rất sớm.
Phụ nữ Mông ở Lai Châu dạy nghề dệt vải, nhuộm chàm cho con mình từ rất sớm.

Nguyên liệu để nhuộm vải là cây chàm, là một loại cây mọc trên rừng. Tuy nhiên, để tiện cho việc thu cắt, tại nhiều bản bà con đã mang loại cây này về trồng trên nương. Loại cây này cho màu sắc chàm đẹp mắt và không gây hại hay kích ứng da. Cây chàm sau khi cắt về sẽ được đem rửa sạch, ngâm trong nước từ 3 ngày đến 1 tuần, đến khi mục tạo thành 1 thứ nước sóng sánh màu xanh đen thì sẽ đạt yêu cầu làm màu nhuộm.

Để có được tấm vài có màu chàm đậm, không dễ bạc màu thì quá trình nhuộm sẽ phải diễn ra nhiều lần. Chu trình nhuộm này có thể kéo dài đến hàng tháng trời, và đồng bào Mông thường nhuộm chàm vào những ngày nhiều nắng.

Sau khi lanh dệt thành tấm, rồi nhuộm đạt màu chàm, người phụ nữ Mông sẽ dùng kỹ thuật vô cùng độc đáo để tạo hoa văn, họa tiết cho vải đó là vẽ sáp ong. Sáp ong được đun trên bếp lửa cho nóng chảy, sau đó dùng bút vẽ có cán bằng gỗ, ngòi bằng đồng nhúng vào sáp nóng và vẽ lên vải.

 Các họa tiết kể về đời sống sinh hoạt, hình hoa lá, chim muông như một biểu tượng của sự đa dạng trong văn hóa của đồng bào Mông. Sau khi vẽ xong họa tiết, người phụ nữ Mông sẽ thêu chỉ màu lên các họa tiết để tạo ra một tấm thổ cẩm hoàn chỉnh, độc đáo. Từ tấm vải này, họ sẽ may thành các bộ trang phục cho chồng, con và chính bản thân mình. 

Nếu như trang phục của người đàn ông đơn giản và chủ đạo là màu chàm, với tấm vải lanh nguyên bản, thiên về sự thoải mái cho các hoạt động, thì trang phục của người phụ nữ rực rỡ với họa tiết và gam màu tương phản, bắt mắt.

Thiếu nữ dân tộc Mông ở Lai Châu kiểm tra vải sau khi nhuộm chàm, phơi khô.
Thiếu nữ dân tộc Mông ở Lai Châu kiểm tra vải sau khi nhuộm chàm, phơi khô.

Cho đến ngày nay, trang phục váy áo của phụ nữ Mông đã được làm cách tân, cách điệu, dễ sử dụng và trở thành một món quà với nhiều du khách khi đến với Lai Châu. Điểm nhấn của những sản phẩm, là chất liệu lanh và được làm theo phương pháp thủ công từ xưa truyền lại cho tới ngày nay. Và như thế, nghề nhuộm chàm cũng đã trở thành một nét đẹp truyền thống được lưu giữ, gắn bó và truyền lại cho cháu con qua bao thế kỷ.

Tin nổi bật trang chủ
20.000 bác sĩ trẻ tham gia Hành trình Thầy thuốc trẻ làm theo lời Bác

20.000 bác sĩ trẻ tham gia Hành trình Thầy thuốc trẻ làm theo lời Bác

Ngày 18/5, tại Hà Nội, Trung ương Hội Liên hiệp Thanh niên (LHTN) Việt Nam, Trung ương Hội Thầy thuốc trẻ Việt Nam phối hợp công ty TNHH AstraZeneca Việt Nam tổ chức lễ ra quân Hành trình Thầy thuốc trẻ làm theo lời Bác, tình nguyện vì sức khỏe cộng đồng năm 2024, với chủ đề "Thầy thuốc trẻ tình nguyện vì một Việt Nam khỏe mạnh hơn".
Rộn ràng Lễ hội hoa sim biên giới Móng Cái năm 2024

Rộn ràng Lễ hội hoa sim biên giới Móng Cái năm 2024

Sắc màu 54 - Mỹ Dung - 15 giờ trước
Ngày 18/5, tại xã Hải Sơn, Tp Móng Cái (Quảng Ninh) đã diễn ra khai mạc Lễ hội hoa sim biên giới Móng Cái năm 2024. Lễ hội thu hút đông đảo người dân và khách du lịch tham gia hưởng ứng.
Hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh qua tập tiểu thuyết “Từ Việt Bắc về Hà Nội”

Hình tượng Chủ tịch Hồ Chí Minh qua tập tiểu thuyết “Từ Việt Bắc về Hà Nội”

Tin tức - Thanh Nguyên - 15 giờ trước
Nhà văn Nguyễn Thế Kỷ vừa ra mắt tiểu thuyết “Từ Việt Bắc về Hà Nội” – tập 3 trong bộ tiểu thuyết sử thi 5 tập “Nước non vạn dặm” của ông nhân dịp kỷ niệm 134 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890- 19/5/2024).
Trung ương giới thiệu ông Tô Lâm để bầu làm Chủ tịch nước, ông Trần Thanh Mẫn bầu làm Chủ tịch Quốc hội

Trung ương giới thiệu ông Tô Lâm để bầu làm Chủ tịch nước, ông Trần Thanh Mẫn bầu làm Chủ tịch Quốc hội

Thời sự - PV - 15 giờ trước
Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chúc mừng việc Trung ương thống nhất rất cao giới thiệu: Đồng chí Tô Lâm, Uỷ viên Bộ Chính trị, Bộ trưởng Bộ Công an để Quốc hội khoá XV bầu giữ chức Chủ tịch nước và đồng chí Trần Thanh Mẫn, Uỷ viên Bộ Chính trị, Phó Chủ tịch thường trực Quốc hội để Quốc hội khoá XV bầu giữ chức Chủ tịch Quốc hội.
Hội nghị giữa Đảng đoàn Quốc hội và Ban cán sự Đảng Chính phủ về kỳ họp thứ bảy, Quốc hội khoá XV

Hội nghị giữa Đảng đoàn Quốc hội và Ban cán sự Đảng Chính phủ về kỳ họp thứ bảy, Quốc hội khoá XV

Thời sự - PV - 15 giờ trước
Chiều 18/5, đồng chí Phạm Minh Chính, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Ban cán sự Đảng Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và đồng chí Trần Thanh Mẫn, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Bí thư phụ trách Đảng đoàn Quốc hội, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội điều hành hoạt động của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Quốc hội đồng chủ trì Hội nghị giữa Đảng đoàn Quốc hội và Ban cán sự Đảng Chính phủ về kỳ họp thứ bảy, Quốc hội khoá XV.
Quảng Nam: Bắt quả tang vụ vận chuyển trái phép lô gỗ xá xị hơn 3 tỷ đồng

Quảng Nam: Bắt quả tang vụ vận chuyển trái phép lô gỗ xá xị hơn 3 tỷ đồng

Pháp luật - T.Nhân-H.Trường - 09:21, 18/05/2024
Ngày 17/5, thông tin từ Phòng Cảnh sát kinh tế (Công an tỉnh Quảng Nam) cho biết đang tiếp tục xác minh, xử lý một vụ vận chuyển lâm sản trái phép có trị giá ước tính hơn 3 tỷ đồng.
Tin trong ngày - 17/5/2024

Tin trong ngày - 17/5/2024

Bản tin trong ngày của Báo Dân tộc và Phát triển, ngày 17/5, có những thông tin đáng chú ý sau: Chủ tịch Hồ Chí Minh - Linh hồn của cách mạng Việt Nam. Tránh bị lừa đảo tham gia chương trình lao động nông nghiệp tại Australia. Cao Bằng phát động cuộc thi Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo lần thứ nhất. Cùng các thông tin khác trong vùng đồng bào DTTS và miền núi.
Bình Định: Khai mạc ngày hội nông sản huyện Hoài Ân lần thứ II

Bình Định: Khai mạc ngày hội nông sản huyện Hoài Ân lần thứ II

Kinh tế - T.Nhân-H.Trường - 09:19, 18/05/2024
Tối 17/5, UBND huyện Hoài Ân (Bình Định) tổ chức lễ khai mạc Ngày hội Nông sản lần II năm 2024. Đây là hoạt động nhằm tôn vinh thành quả lao động của bà con nông dân trong vùng, đồng thời quảng bá hình ảnh “thủ phủ trái cây” của Bình Định đến với đông đảo bạn bè trong và ngoài nước.
Trăn trở về một miền di sản: Gặp những người “níu giữ” di sản (Bài 2)

Trăn trở về một miền di sản: Gặp những người “níu giữ” di sản (Bài 2)

Phóng sự - Thanh Hải - 09:16, 18/05/2024
Trăn trở, đau đáu với những giá trị, bản sắc văn hoá của dân tộc trước nguy cơ mai một, biến mất… những người có trách nhiệm đã đánh cược với thời gian, chỉ để níu giữ di sản cho hậu thế.
Trăn trở về một miền di sản: Nguy cơ biến mất của nhiều di sản (Bài 1)

Trăn trở về một miền di sản: Nguy cơ biến mất của nhiều di sản (Bài 1)

Phóng sự - Thanh Hải - 09:00, 18/05/2024
LTS: Trầm tích văn hóa vùng DTTS không những là đặc trưng của lịch sử văn hóa và con người vùng đất ấy. Mà chính điều đó còn phản chiếu một miền di sản đồ sộ với bề dày ngàn năm. Nhưng, sự khốc liệt của thời gian, xu thế hội nhập đã khiến nhiều di sản không tránh khỏi phai mòn theo tháng năm, thậm chí biến mất trong đời sống.
Hiệu quả Chương trình MTQG 1719 - Nhìn từ Phú Thọ

Hiệu quả Chương trình MTQG 1719 - Nhìn từ Phú Thọ

Chính sách dân tộc - Minh Thu - 08:34, 18/05/2024
Thời gian qua, nguồn lực của Trung ương đã góp phần quan trọng trong việc triển khai có hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2030 (Chương trình MTQG 1719) trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Hạ tầng cơ sở được đầu tư, xây mới; đời sống kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS có nhiều chuyển biến tích cực.
Cơ hội mới để phát triển du lịch

Cơ hội mới để phát triển du lịch

Du lịch - Minh Nhật - 08:30, 18/05/2024
Ngành du lịch đón nhiều tin vui khi nhiều danh hiệu, giải thưởng thế giới "gọi tên" Việt Nam. Vừa mừng vừa lo, đó là lo làm sao để đưa các danh hiệu, giải thưởng này thành nguồn lực phát triển.